PRVA pruga u Srbiji izgrađena je 1882. godine od Beograda do turske granice, odnosno Pirota. Urađena je kreditima koje je kralj Milan Obrenović uzeo od Austrougarske.
Prvi krak te pruge, uskog koloseka, bio je baš ovaj – od Mladenovca do Aranđelovca (1904). Na ovoj trasi 1976. godine ukinut je putnički, a 1982. i teretni saobraćaj. Pruga je brzo demontirana i šine prodate u staro gvožđe.

1904.godine izgrađena je pruga uskog koloseka i železnička stanica u Aranđelovcu. Modernizacijom železnice i razvojem drumskog saobraćaja, do sredine sedamdesetih godina ukinuta je i demontirana većina pruga uzanog koloseka na našim prostorima. Poslednji uski kolosek u Srbiji na kome se odvijao redovan železnički saobraćaj, prugom Mladenovac – Aranđelovac – Lajkovac, prestao je da radi 1982. godine.

Izdvajamo tekst preuzet sa facebook stranice „Aranđelovac-naša priča“:

Uspostavljanjem železničke pruge Beograd – Niš (1884), postaje sporednije mesto u odnosu na obližnji Mladenovac – koji je tada, kao naselje uz železničku prugu, proglašen i za varošicu. Viđeniji ljudi Aranđelovca i okoline, iz namere da otklone „nepravdu“ koja se radi toga čini njihovoj varoši povodom železnice – preduzimaju više mera da se sagradi železnička pruga „od Mladenovca do Aranđelovca i Kisele vode“. Tome pogoduje i obećanje kralja Aleksandra Obrenovića koji, prilikom jednog svoga prolaska kroz Aranđelovac, na molbu građana – dade svoju reč da će se i pruga graditi. Posle toga se preduzimaju mnoge praktične mere da se to obećanje i ostvari. Tim povodom vidljivo je i zauzimanje ondašnjeg aranđelovačkog narodnog poslanika Milutina Riznića – koji Narodnoj skupštini Kraljevine Srbije predlaže 1887. Godine „da se pruga Valjevo – Beograd koja se misli podići provede na Aranđelovac“. Sama gradnja pruge bila je motivisana, između ostalog, i eksploatacijom uglja iz vrbičkog nalazišta u ondašnjoj Misači. Pedesetih godina XIX veka ugalj je bio u centru pažnje ondašnje kneževine, kako bi se podmirile potrebe Topolivnice u Kragujevcu (1857), radi čega je „srpska država… tražila ugalj na sve strane“.
Sagledavajući državne potrebe „za ćumurom“, to je sve učinjeno da se železnički krak od Mladenovca ka Aranđelovcu uspostavi (1898) – pa je tako i pruga trasirana, i to izgleda uzvodnim tokom reke Misače – do ugljenokopa u Orašcu i Misači, a da bi onda, ceneći neka kazivanja, pruga tunelom ispod Preseke ulazila u Aranđelovac. Pravac te pruge, koja nikad nije proradila, pravljen je na tu stranu – te je tako i pružena trasa uspostavljena, sa nasipom, a škola u orašačkim Gajevima ( pa Voji Veselinoviću), pravljena je svojevremeno kao železnička stanica, kao i jedna namenska zgrada u Misači ( po Bobanu Vojčiću ), u kojoj je takođe obitavala škola u prvo vreme. Bez obzira na to što ova zamisao nije realizovana, otvaranju ovog ugljenokopa – koji je sa prekidima radio sve do pedesetih godina XX veka, pogodovala je blizina pruge „uzanog koloseka“ ( uspostavljene sa druge strane – preko Kopljara, Banje, Vrbice) i železničke stanice u Aranđelovcu ( do koje je ćumur jedno vreme dopreman i žičarom) koje su predate u saobraćaj (teretni) 1904, a u putnički 1906. godine. Sama izgradnja pruge i trasiranje pružnog zemljišta počinje negde koncem XIX veka, i na tom poslu našlo se, sem Vrbičana i njima bližnjeg stanovništva, prilično radenika iz daljnih predela – pa su neki, postradavši na tom rizičnom i neobezbeđenom poslu, ostali tako da za navek počivaju na nekom od vrbičkih grobalja, što se i iz Protokola umrlih Vrbičke crkve može videti. Tako je 1902. godine – pod tekućim brojem 54 – 55, uneta službena beleška o smrti, koja se odnosi na nekog Miloša Karaklajića („star 26 godina“ a bi rodom iz sela „Brezovo – Čačak“) i Save Lolića („star 38 godina“ a bi poreklom iz sela „Lopiža – Senica“) – koji postradaše u jednom danu: 16. Decembra 1902. godine, da bi već dan po pogibiji bili sahranjeni, a u primedbi koja se odnosi na obojicu stoji: „Zatrpala ih zemlja kopajući prugu Aranđelovac – Mladenovac.“
Pruga je svojim pravcem dobrim delom prolazila i preko vrbičkog atara, deleći tako mnoge imovine i familije – na one više pruge i one ispod pruge, koji su, kao bliži varoši, smatrali otmenijima, a prugom su mnogi svakodnevno odlazili do varoši, kao pešačkom putanjom, pogotovu do Parka na Kiseloj vodi, a i sam živalj tamošnji, kojima je pruga prolazila preko okućnica, pogotovo ovima sa Baljkovice, nalazio je posao „na železnici“, gde su mnogi stekli i penzije, radeći uglavnom kao pružni radnici. Od Aranđelovca pruga kasnije (1909) biva izgrađena do Lajkovca, i dalje – kao čuvena Lajkovačka pruga, koju su kao graditelji i preduzimači podigli Jerolim i Andrija Brušija – Lončarić, iz Selca u kvrnerskom primorju kod Rijeke, današnje Hrvatske. Tom prugom su ( po književniku Radovanu Beli – Markoviću) Kolubarci s jeseni i preko zime dolazili u Šumadiju, najčešće u obližnje Kopljare, ali i u Vrbicu – da kupuju vino, a od Beograda, presedajući u Mladenovcu „na Ćiru“, stizali su šetnim vozom viđeniji ljudi i gospoda kao banjski gosti i otmena klijentela u čuvenu Kiselu vodu ( Bukovičku banju) između dva svetska rata, a i kasnije. U sećanju mnogih Vrbičana provejava žal za ukinutom prugom (1982), kada je preovladao teretni kamionski saobraćaj – te je pruga ukinuta kao nerentabilna, premda se zna da je železnica „oživela Aranđelovac i okolinu“, a aranđelovačka železnička stanica je ( po Tomislavu Ćiriću – otpravniku vozova, rodom iz Stubice kod Lazarevca) „zadnja stanica u Evropi koja je ukiniuta“, premda su Englezi, posredstvom svog Turističkog društva, ispoljili svojevremeno interes da prugu u celosti zakupe sa sve lokomotivom i da tu dovode goste „u vreme sezone“, no to nikad nije zaživelo. U novije vreme Udrženje građana „Baština i budućnost – ARANĐELOVAC 1859“ pokušava da deo te pruge ( Aranđelovac – Banja – Kopljari ) osposobi za železnički saobraćaj – kao Šumadijsku krivulju, podsećajući na vreme kada su varošani i Vrbičani „vozom nekad išli u gosti“ u Banju. Kopljare i okolna sela, i za mnoge nije bilo lepšeg doživljaja od toga, uz podsećanje da je u vojsku svako odavde otišao vozom.
Mnogi Vrbičani su, ceneći blizinu i atraktivnost pružnog zemljišta i železnici, počev od 1904. pa do 1982, gde su stekli penziju, pogotovu živalj sa Baljkovice, premda je bilo i drugih Vrbičana. Neki, su na tom poslu i postradali što nam posvedočava jedno uverenje (iz zaostavštine Luke Ćirovića), kojim Vrbičani zapošljeni na železnici, kao očevici, svojim potpisima svaku „ovo zemaljsku Vlast“ uveravaju ( 27. aprila 1920. godine u Aranđelovcu) „da je Milenko Petrović iz Vrbice kao radenik na Železničkoj Pruzi Mladenovac Valjevo Pri radu dižući jedan kamen Pri utovaranju u voz na štaciji Aranđelovačkoj postao nesposoban – Prosuo se… Ovo uverenje Mi Podpisati izdajemo Milenku na dalju mu upotrebu.“ Kao Izdavaoci uverenja potpisani su svojeručno: Desetar Milan Rančić, Dragomir Ristivojević Radnik i Milovan M. Preković.

Železnička stanica Aranđelovac, nalazila se i na dopisnoj karti pa iz naše bogate arhive izdvajamo ovu koja je 1913.godine poslata iz Aranđelovca za Bazel, naslovljena na Petra ( Peru) Stankovića. Pošiljalac dopisne karte bila je Darinka iz Aranđelovca.

tekst:Peđa F.

foto:arhiv NOVINicE